Een paar jaar geleden zo tegen de zomer, was ik bezig om onder de taxusheg afgevallen naalden, takjes en dergelijke op te ruimen. Waarschijnlijk heb ik daarbij het nest van een spitsmuis verstoord, want plotseling liep er een spitsmuisje over het gazon. Dat is op zich niet zo bijzonder want spitsmuizen zijn dag en nacht actief en bovendien zijn ze helemaal niet schuw. De kans dat je ze te zien krijgt is dus helemaal niet zo klein, maar hier was toch iets bijzonders aan de hand. Moeder spitsmuis liep namelijk niet naar voedsel te zoeken, maar verhuisde haar gezin. Vijf of zes naakte, blinde jongen, niet groter dan een dubbeltje, klemden zich vast op en aan de staart van moeder die wat moeizaam het gras over stak in de richting van het huis.

Spitsmuizen zijn geen knaagdieren maar insecteneters. In huis komen ze maar zelden en dan nog zal men ze nooit in de provisiekast aantreffen want daar valt voor hen niets te halen. De eerste neiging om er mijn voet op te zetten en zo een muizeninvasie in huis te voorkomen, was dus niet terecht en de spitsmuizen bereikten veilig het huis. De moeder muis vond een gaatje bij de muur en de hele familie verdween onder grond. Voor de zoveelste keer vond ik het jammer dat ik geen fototoestel bij de hand had.

De huisspitsmuis, waarschijnlijk mijn tuinbewoner

De spitsmuis

Een aantal maanden daarna viel het me op er steeds meer muizengaten zo groot als een gulden in het gazon verschenen. Zelfs de paadjes die de muizen liepen waren soms duidelijk te zien. Aanvankelijk was het me niet duidelijk of het veldmuizen, woelmuizen of spitsmuizen waren want zo goed ken ik de gewoonten van deze beestjes niet. Maar het gebeurde steeds vaker dat ik, als ik in de tuin bezig was, op een paar meter afstand een hevig gepiep in het gras hoorde. Als ik dan ging kijken zag ik nooit wat, er was nooit een vogel. Later las ik dat spitsmuizen ook overdag hevige ruzies uitvechten en dat ze daarbij hard piepen. Dat ze daarbij de aandacht trekken van allerlei roofdieren is nauwelijks een probleem. De bekende muizeneters lusten helemaal geen spitsmuizen. Katten vangen ze soms wel maar eten ze niet op. Roofvogels en uilen zijn ook niet geïnteresseerd. Alleen de kerkuil eet met plezier spitsmuizen, maar die is bijna uitgestorven en bovendien jaagt die niet overdag. De spitsmuizen konden dus ongestoord hun gang gaan: insecten vangen, ruzie maken, gangen graven en kleine spitsmuisjes fokken.

Het jaar daarna zaten er werkelijk overal gaten in het gazon. Niet storend bij het maaien overigens, daarvoor waren ze te klein, maar soms zakten de hakken van de dames erin. De spitsmuizen werden ook steeds brutaler. Als je rustig op het terras bleef zitten kwamen ze onder je stoel doorlopen en ik heb er wel eens een gevangen om hem goed te bekijken. Spitsmuizen hebben een merkwaardig kopje met een soort klein slurfje dat ook kan bewegen; verder lijken ze vrij veel op gewone veldmuisjes met een vrij slank lichaam en een lange staart. Maar ze veroorzaakten ons geen last en dus mochten ze hun gang gaan. De enige die het misschien niet zo leuk vonden waren de merels, want normaal zorgden die dat de insecten en wormen in het gazon een beetje binnen de perken bleven.

Dode spitsmuis, of het ook een huisspitsmuis is weet ik niet

De mol

In het volgende jaar verschenen er al vroeg in het voorjaar molshopen in het gazon. Nou was het gazon in de loop van de jaren toch veranderd in een veld met diverse planten waaronder grassen, maar in ieder geval werd het nog vrij regelmatig gemaaid en dat is toch wel lastig met molshopen. Na enkele maanden ging de mol bovendien zijn gangen vlak onder het gras graven. Iedere maaibeurt begon dus met het uit elkaar gooien van de molshopen en het dicht stampen van de gangen die vlak onder het gras zaten, want daar zakten de wielen van de maaimachine in weg. En na het maaien begon de mol waarschijnlijk mopperend op die idioot van boven, zijn gangen weer open te maken. Mollen zijn beschermde dieren maar na de zomer zag het gazon eruit als een slagveld en ik begon me toch af te vragen hoe ik de mol zou kunnen laten verhuizen. Dood maken is niet zo moeilijk, maar dat mag niet. Bovendien, deze beestjes met hun velletje dat zo zacht is dat het beste fluweel het niet kan verbeteren, vind ik veel te leuk. Maar hoe verjaag je een mol? Het probleem bleek zichzelf op te lossen. In het najaar kwamen er geen gangen en molshopen meer bij. Eerst dacht ik nog dat de mol misschien dieper was gaan zitten in verband met de naderende winter, maar ook in het voorjaar kwam hij niet terug. Maar ook de spitsmuizen bleken verdwenen. Bij de holletjes waren geen loopsporen meer in het gras en er werd niet meer gepiept. Waarschijnlijk heeft de mol de spitsmuizen opgegeten, of in ieder geval de jongen in hun ondergrondse nestjes. Mollen zijn familie van de spitsmuizen en de egels en ze eten hoofdzakelijk insecten, larven en wormen. Maar alle kleine dieren die ze ondergronds tegenkomen kunnen hun prooi worden en toen de spitsmuizen uitgestorven waren in mijn gazon was er blijkbaar niet meer genoeg te eten en is de mol gewoon vertrokken.

De mol laat zien dat er nog leven is onder de sneeuw

De hommel

Dit jaar is een hommel in een van de holletjes van de spitsmuizen gaan wonen. De hommel is donker bruin met zwart gestreept en heeft een wit kontje. Hommels herken je net als voetballers aan de strepen, dus dit zal wel een aardhommel zijn. Het hommelnest zit vlak voor het raam dus vanuit de kamer kan ik de activiteiten goed volgen. Veel is dat overigens niet, als ik het nest ontdek is het juni en een tijdlang is het koud en nat geweest. Ik zie nooit meer dan één grote, dikke hommel en een kleinere. De dikke is de koningin en de kleine de eerste werkster. Hommelnesten worden nooit zo groot als wespennesten maar dit is wel erg weinig. Het zal wel te koud geweest zijn, maar nu wordt het warmer en komen er meer bloemen in bloei. Die twee kunnen dus gaan uitbreiden. Waarschijnlijk hebben de hommels dat ook gedaan en hadden ze al larven en poppen in het nest, want als ik een paar weken later 's middags thuis kom blijkt het hommelnest verdwenen. Het is zorgvuldig uitgegraven tot een kuiltje van zo'n vijftien centimeter diep en ongeveer tien centimeter doorsnee. Even verder ligt een toefje droog gras, het eigenlijke nest. Alle wanden zijn bijna loodrecht, zodat een hond of kat nooit de boosdoener geweest kan zijn. Ik verdenk een vrouwtjesmerel die terwijl ik achter het raam sta regelmatig eens naar het gat komt kijken. Ze moet er wel voor gewerkt hebben want het gat is uitgepikt ondanks de graszode en de wortels van de heg die er doorheen groeiden.

De aardhommel, op een gelukkiger moment, op de wilde marjolein

Een paar dagen later vind ik tijdens het grasmaaien een klein, dood hommeltje op een paar meter van het nest. Het is een aardhommeltje. Even later blijkt dat de koningin nog leeft en zich in het gras heeft verstopt, helaas blijkt dat pas als de maaimachine haar raakt.

Jan van Dingenen - 1990

Naschrift

Achteraf hoorde ik dat marters ook hommelnesten uitgraven en in die tijd kwam een steenmarter regelmatig in onze tuin. Waarschijnlijk heb ik de merel dus vals beschuldigd. In de tijd dat ik dit artikel schreef ging het niet goed met de kerkuil. Gelukkig voor ons en deze uil gaat het nu beter. Wel en beetje sneu voor de spitsmuizen want het zijn schattige diertjes.