Over draken doen de vreemdste verhalen de ronde. Al vele eeuwen wordt de draak gezien als een van de gevaarlijkste dieren. Bovendien hebben draken in de verhalen meestal een aantal heel bijzondere eigenschappen. Draken met vleugels komen veel voor in de legenden en het roven van maagden is ook een bekende eigenschap. Vechten tegen ridders, zoals St. Joris, schijnt ook een hobby geweest te zijn van draken misschien dankzij hun gepantserde huid. Maar terwijl in onze streken de draken alleen maar slechte eigenschappen lijken te hebben, brengen ze bij de Chinezen geluk! De Chinese keizer was er zelfs trots op dat hij afstamde van een draak!

Vuurspuwende draken

Al deze verhalen zullen ergens ver weg wel een historische kern hebben, maar zoals zo vaak met legenden is dat niet meer te achterhalen. Tientallen generaties vertellers hebben er hun eigen interpretatie en hun eigen fantasie aan toegevoegd. Maar er is een ding waarin alle verhalen overeen stemmen en dat is dat draken vuur kunnen spuwen. Een heel bijzondere eigenschap en daar wil ik het over hebben: hoe doet een draak dat? Geen enkel ander dier kan vuur spuwen, waarom een draak wel en waar dient het voor. Ik moet er meteen bij zeggen dat nog lang niet alles bekend is over dit verschijnsel, maar de basisprincipes zijn wel duidelijk. En dan is het heel verrassend dat het eigenlijk heel gewone eigenschappen zijn en vraag je je af waarom dit niet bij meer dieren voor komt. Maar eerst wat algemene informatie over draken. Tekening van Chinese draakjes

Draken

In Europa en Amerika komen geen draken (meer) voor. Het is vrij zeker dat ze in Amerika nooit geleefd hebben, maar voor Europa is dat niet helemaal duidelijk. Gezien het grote aantal verhalen zou je denken van wel, maar er is geen echt bewijs. Het kan ook zijn dat de verhalen afkomstig zijn uit het Verre Oosten of dat er ooit afbeeldingen of iets dergelijks uit het Verre Oosten hier heen zijn gekomen. In het Verre Oosten leven nog steeds draken. Het zijn grote reptielen, verre familieleden van onze hagedissen, maar wel een paar maten groter. Er zijn verhalen over zes meter lange draken, maar waarschijnlijk worden ze niet langer dan drie meter. Een volgegeten draak van drie meter zou dan toch nog zo'n 250 kg wegen!

In hun bouw lijken draken duidelijk op onze hagedissen met korte poten die min of meer opzij tegen het lichaam staan, maar waarmee ze toch zo'n 25 km per uur halen. Ze hebben een relatief lange staart, maar het is niet duidelijk of ze er ook mee slaan zoals in de verhalen wordt gezegd. Waarschijnlijk hebben ze aan hun bek vol tanden ruimschoots voldoende om hun prooi te bemachtigen en natuurlijke vijanden hebben ze niet. Draken leggen zo'n 20-40 eieren in een gat in de grond die door de zonnewarmte worden uitgebroed, wat een maand of acht duurt! Als de kleine draakjes uit het ei komen moeten ze meteen voor zichzelf zorgen en dat doen ze door onmiddellijk in een boom te klimmen, want als ze pa of moe tegenkomen worden ze direct opgegeten. Ze leven van insecten, jonge vogels, hagedissen en dergelijke. Als ze groter worden staan ook muizen en dergelijke op het menu en als ze volwassen zijn vallen ze slangen, varkens, waterbuffels, paarden en andere grote dieren aan die soms wel twee keer zo zwaar zijn als ze zelf zijn. Ook mensen worden door draken aangevallen.

Geen lieverdje dus zo'n volwassen draak maar vliegen kan hij niet en een gepantserde huid heeft hij ook niet. Voor zijn menu maakt hij geen verschil tussen onschuldige maagden en oude ridders: hij eet alle dieren en kadavers die hij te pakken krijgt.

Vuur spuwen

Om vuur te kunnen spuwen heb je een brandbaar materiaal en een ontsteking nodig. Een vuurspuwer in het circus neemt benzine of iets dergelijks in de mond en blaast dat tegen een brandende toorts of kaars aan: het resultaat is een grote steekvlam. De eerste vraag is dus hoe komt de draak aan zijn brandstof. Het antwoord is eigenlijk verrassend simpel: net als een koe. Koeien zijn in principe zelfs veel betere vuurspuwers dan draken. Koeien en andere grazers eten veel gras, bladeren en dergelijke. Om die te kunnen verteren hebben ze de hulp nodig van een zeer groot aantal bacteriën die het plantenmateriaal als het ware vóórverteren. Dit gaat in een aantal stappen en dat is een van de redenen waarom koeien herkauwen en een aantal magen hebben. Bij een van die stappen in het verteringsproces vormen bacteriën methaan gas. Methaan is chemisch hetzelfde gas als aardgas en moerasgas en koeien maken zulke forse hoeveelheden methaan gas dat men het meetelt bij de berekeningen voor het broeikaseffect van de aarde. Het enige wat de koe ontbreekt is een ontsteking. En dat is maar gelukkig ook, want het is al meer dan eens gebeurd dat een koe een boer of een wind liet als er toevallig een brandende aansteker in de buurt was. De steekvlam die dan ontstaat kan ruimschoots voldoende zijn om een stal in brand te steken en ook dat is al meer dan eens gebeurd. Maar een draak is een vleeseter en geen planteneter en heeft dus een heel andere spijsvertering dan koeien. Helemaal duidelijk is het nog niet hoe het werkt, maar een draak heeft een aparte 'maag' waarin net als bij koeien door bacteriën methaan gas wordt gevormd uit plantaardig materiaal. Of de draak zelf plantaardig materiaal eet of dat het afkomstig is uit de ingewanden van prooidieren weet men niet. Wel is duidelijk wat er gebeurd als de draak vuur spuwt: hij drukt vanuit zijn 'methaan maag' een hoeveelheid gas door de bek naar buiten en ontsteekt dit.

De ontsteking

Voor de ontsteking van zijn vlam gebruikt de draak een piëzo-elektrisch element. Dat klinkt heel exotisch maar bijna iedereen heeft tegenwoordig een piëzo-elektrische ontsteking in huis. Een gasfornuis zonder waakvlam ontsteekt met een vonk die automatisch ontstaat als het gas wordt opengedraaid of die met een aparte knop of met een losse ontsteker moet worden gemaakt. Tegenwoordig gaat dat bijna nooit meer met vuursteentjes maar met piëzo-elektrische elementen die niet op kunnen raken. Piëzo-elektriciteit treedt op als je bepaalde soorten kristallen onder druk zet: er kan dan een vonk ontstaan. Erg hoog hoeft die druk niet te zijn zoals we allemaal zelf kunnen constateren. Bij een draak zit het piëzo-elektrische element onder aan de voortanden. Als de draak vuur wil spuwen, perst hij gas uit de 'methaan maag' in de gesloten de mond. Door die druk kantelen de voorste tanden iets naar buiten en als de draak zijn bek opent schieten die tanden weer terug naar de oorspronkelijke positie. Daarbij wordt het piëzo-elektrisch element geactiveerd en ontstaat een vonk. Dat is ook precies het goede moment, want als de draak zijn bek opent, spuit het gas naar buiten en de vonk ontsteekt het gas: de draak spuwt vuur! Vroeger dacht men dat de ontsteking bij een draak werkt als bij een vuursteentje: als je met metaal of een tweede steen op vuursteen slaat, ontstaat er een vonk. Bij de draak zouden dan delen van de tanden die over elkaar krassen de vonk veroorzaken. Maar vuursteen werkt eigenlijk alleen goed in een droge omgeving en die heb je natuurlijk niet in de bek van een draak.

De ontsteking van de draak is overigens wel heel uniek, bij geen enkel ander dier is ooit zoiets gevonden. Er zijn wel veel biologische materialen die een soort piëzo-elektrische eigenschappen hebben, harde brokken suiker bijvoorbeeld. In Amerika is een snoepje op de markt 'Wint-O-Green Life Saver' dat behalve suiker het sap van Amerikaans wintergroen bevat. Als je hierop bijt in het donker vliegen de vonken je letterlijk de mond uit. Voor zover ik weet is het hier niet te krijgen. Als iemand het wil namaken: Amerikaans wintergroen (Gaultheria procumbens) wordt hier wel verkocht onder de naam bergthee of patrijsbes. Het is familie van de bosbes en de veenbes en geen familie van ons wintergroen (Pyrola soorten).

Het nut van vuurspuwen

Terug naar de draken. Hoe het vuurspuwen werkt is dus wel ongeveer bekend al willen de geleerden graag meer weten over vooral het piëzo-elektrisch element van deze beesten. Maar een heel bijzondere eigenschap bij dieren of planten heeft meestal ook een bijzondere reden en die is niet zo duidelijk bij de vuurspuwende draken. Als verdediging is het zeker niet bedoeld. Draken hebben geen natuurlijke vijanden: ze staan aan top in de voedselketen net als leeuwen. Als aanvalswapen naar prooien is het ook niet bruikbaar: het haar van het wilde zwijn zal zeker schroeien door de vlam en misschien krijgt het zwijn zelfs wel brandblaren op zijn billen maar daarmee heeft de draak zijn prooi niet te pakken. Het meest waarschijnlijke is dat de draken vuur spuwen om elkaar te imponeren. Vooral in de paartijd heeft men gezien dat de draken voor elkaar vuurwerk verzorgen. Het lijkt er dus op dat vuur spuwen bij draken dezelfde rol speelt als het gewei bij herten: degene met de grootste vlam is de winnaar en de minnaar. Maar één ding is nog niet duidelijk: bij edelherten hebben alleen de mannetjes een gewei, bij draken kunnen mannetjes én vrouwtjes vuur spuwen. Emancipatie?

Jan van Dingenen - 2002

Waarheid en fantasie bij draken

Het artikel 'Hoe werkt een draak eigenlijk?' is geschreven met de datum van 1 april in het achterhoofd. Ik neem aan dat niemand echt gelooft in vuurspuwende draken. Verrassend is echter dat als je eenmaal bezig bent, je zo weinig hoeft te fantaseren rond zo'n onderwerp:
- de sprookjes en legenden over draken kennen we,
- de biologische gegevens over de draken zijn 'geleend' van de Indonesische Komodo varaan, die in het Engels Komodo draak heet, en ze zijn allemaal waar,
- het ontstaan van methaan gas bij koeien is helemaal waar, ook de steekvlam die een stal in brand steekt,
- bij het stukje over piëzo-elektriciteit heb ik niets hoeven te bedenken en die ontstekers hebben we gewoon in huis,
- het vonken van de Amerikaanse snoepjes is echt waar,
- de illustraties zijn ook echt: de eerste tekening zijn echte fantasiedraakjes, maar de tekening met de gespleten tong (de vlam) is juist want varanen hebben een gespleten tong,
- de Aboriginal tekening is waarschijnlijk van een krokodil (verweg familie van de varaan) maar in Australië heeft een varaan geleefd die nog groter was dan de Komodo varaan en die misschien door de Aboriginals is uitgeroeid.

Ik hoefde dus alleen maar al die 'echte' zaken op niet bestaande draken te plakken. Want ondanks alles: vuurspuwende draken bestaan niet.

Jan van Dingenen